یادداشت
حجت‌السلام دکتر حسین حدیدی/عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور تهران
نقش وقف در رشد معنوی جامعه
وقف سنتی کهن و جهانی به معنی بخشش پول یا ملک به شخص یا مؤسسه غیر‌انتفاعی است که منافع مترتبه این بخشش را به مصرف خاصی برساند. وقف از جمله عقود معینی است که در فقه اهل سنت و امامیه از اعتبار خاصی برخوردار است. یکی از خصوصیات انسان مؤمن تخصیص دادن قسمتی از مالش برای نیازمندان است: «و آنها که در اموالشان حق معلومی است برای تقاضاکننده و محروم». (معارج/24ـ 25)
یکی از بهترین نوع تخصیص مال، وقف است که انسان مؤمن قسمتی از مالش را در جهت رفع مشکل مؤسسه‌های خدمت‌رسانی به اجتماع و نیازمندان، وقف می‌کند که دائماً صرف آن شود.
در قرآن کریم کلمه وقف نیامده است، ولی عناوینی همچون صدقه، خیر، برّ، انفاق، احسان در قرآن آمده است و هریک از این عناوین بر وقف صدق می‌کند، زیرا وقف هم صدقه است و هم برّ و نیکی است، ولی در عین حال عنوانی خاص برای وقف است، یعنی بین وقف و بین این عناوین، عام و خاص مطلق است و وقف عنوانی خاص است. به تعبیر دیگر می‌توان گفت روح وقف مورد تأیید قرآن کریم قرار گرفته است. به‌عنوان مثال: «مال و فرزند، زینت زندگی دنیاست؛ و باقیات الصالحات [ارزش‌های پایدار و شایسته] ثوابش نزد پروردگارت بهتر و امیدبخش‌تر است! ». (کهف/46) یا «هرگز به مقام نیکوکاران و خاصان خدا نخواهید رسید، مگر آنکه از آنچه دوست دارید در راه خدا انفاق کنید». (آل عمران/92)
در اکثر قریب به اتفاق احادیث نیز لفظ وقف به کار برده نشده است، اما برای تشویق مردم به آن روایات و حدیث‌های متعددی موجود است و ثواب‌های فراوانی برای کسانی که به انجام آن همت بگمارند وعده داده شده است. یکی از این احادیث حدیث «صدقه جاریه» است. رسول اکرم(ص) می‌فرماید: «هر‌گاه فرزند آدم بمیرد عمل او قطع می‌شود، مگر از سه چیز: فرزند صالحی که برای او دعا کند و یا علمی که از آن سود برده شود، و یا صدقه جاریه (وقف به‌عنوان نمونه‌ای از صدقه جاریه)».
وقف اشاره به این نکته لطیف دارد که آثار مفید سخاوت و انفاق در راه خدا، علاوه بر آنکه عاید خود انسان می‌شود، رشد معنوی جامعه را نیز به همراه خواهد داشت. لذا روح مردم را پرورش می‌دهد و دل‌ها را از تیرگی‌های حرص و بخل پاک ساخته و برکات مادی و معنوی را به جامعه سرازیر می‌کند.
در تبیین این مهم باید گفت وقف از یک سو: 1ـ مشکل مالی نیازمندان را برطرف می‌کند و دعای خیر آنان را بدرقه راه وقف‌کننده می‌کند. 2ـ از سوی دیگر محبت و وابستگی به مال دنیا را در دل انسان‌ها کمرنگ می‌سازد. 3ـ علاوه بر این رحم و عطوفت مردم را پرورش داده و از قساوت قلب می‌کاهد.
لذا منافع انفاق نه تنها به خود انسان بازگشت می‌کند، بلکه دیگر آحاد مردم نیز به انجام سنت حسنه وقف تشویق می‌شوند، چراکه به نحو فراگیر، روح گذشت و بخشش و فداکاری و نوع‌دوستی در جامعه طنین‌انداز می‌شود و در حقیقت وسیله مؤثری برای تکامل روحی و پرورش شخصیت عموم مردم فراهم می‌شود.
